Kanıtları Cumhuriyet Savcısı Toplamalıdır, Kanıtları Şüpheliden Elde Edemez. ©

Kanıtları Cumhuriyet Savcısı toplamalıdır, kanıtları şüpheliden elde edemez. Bu hal açıkça CMK’nın ruhuna aykırıdır.

Madde (2/g – 2/h)

Madde Metinleri aynen şöyle düzenlenmiştir; ,

g) İfade alma: Şüphelinin kolluk görevlileri veya Cumhuriyet savcısı tarafından soruşturma konusu suçla ilgili olarak dinlenmesini,

h) Sorgu: Şüpheli veya sanığın hâkim veya mahkeme tarafından soruşturma veya kovuşturma konusu suçla ilgili olarak dinlenmesini,

Madde metinlerinde dikkat çekmek ve altını çizmek istediğimiz husus, ‘dinlenmesi’ ifadesidir. Kanun koyucu bu ifadeyi tesadüfen kullanmamıştır ve emredici düzenlemiştir.

Bunu nereden anlıyoruz, yine CMK 148/1. Maddesindeki ifadeden. Ne diyor CMK.148/1 “Şüphelinin ve sanığın beyanı özgür iradesine dayanmalıdır. Bunu engelleyici nitelikte … müdahaleler yapılamaz.”

İşte bu noktada öne çıkan en önemli konu, dinlemenin nasıl yapılacağı hususudur. Uygulamadaki gibi henüz hiçbir kanıt yokken soru-yanıt şeklinde kanıtları şüpheliden/sanıktan elde etmek yöntemi ile mi? Düşünceme göre hayır! Bu şekilde ifade alma ve sorgu yapılması ‘kötü davranmaya’ yol açabilecek bir yöntemdir ve CMK. 148/1 gereği kanun koyucu tarafından yasaklanmıştır.

Denilebilir ki, bir sürü ‘iyi insan’ niteliğine haiz görevli var, neden hemen peşin bir hükümle ‘kötü davranma’ şüphesi ile hareket ediyorsunuz? Biz kanunun tarafındayız, kanunun ruhunu önemsiyoruz. Unutulmamalı ki, ruhunu yok saydığınızda, kanun da yoktur. Bunca önemli bir ‘insan hakkı’ karşısında, görevlinin kişilik yapısına güvenerek kural koyamazsınız. Kanun koyucu bu nedenle, bu özel düzenlemeyi yapmıştır.

Ne diyor CMK. 147/1-b, 147/1-c (sırasıyla) “Kendisine yüklenen suç anlatılır”, “Yüklenen suç hakkında açıklamada bulunmamasının kanunî hakkı olduğu söylenir.” Şimdi bu madde metinleri burada dursun ve CMK. 160. Maddenin ne dediğine bakalım.

(1) Cumhuriyet savcısı, ihbar veya başka bir suretle bir suçun işlendiği izlenimini veren bir hâli öğrenir öğrenmez kamu davasını açmaya yer olup olmadığına karar vermek üzere hemen işin gerçeğini araştırmaya başlar.

(2) Cumhuriyet savcısı, maddî gerçeğin araştırılması ve adil bir yargılamanın yapılabilmesi için, emrindeki adlî kolluk görevlileri marifetiyle, şüphelinin lehine ve aleyhine olan delilleri toplayarak muhafaza altına almakla ve şüphelinin haklarını korumakla yükümlüdür.

Yani şüpheliyi davet etmeden önce, kanıtlarla bu suçun gerçekten işlenip işlenmediğine ve işlenmişse bunun şüpheli ile ilişkili olup olmadığına dair kanıtları toplar. Şüpheliyi ifadeye çağırabilmek için bütün bunları yapmış olmak zorundadır. Bunun yerine şüpheliyi davet edip, bu suçu işleyip işlemediğini sormak hakkına sahip değildir.

Cumhuriyet Savcılığı çok güçlü bir makam… Devleti temsil ediyor ve kanunla tayin edilmiş güçlü yetkiler kullanıyor. Emrinde güçlü ve geniş bir kolluk kuvveti var ve sair kamu görevlileri de bir soruşturma kapsamında, Cumhuriyet Savcısının istemlerine uymakla yükümlü.

Ne diyor CMK. 160/2, Cumhuriyet Savcısının yapmakla yükümlü olduğu ilk şey ne? “Şüphelinin lehine ve aleyhine olan delilleri toplamak ve muhafaza etmek…” En önemli görevi ne? “Şüphelinin haklarını korumak…”

Şüphelinin haklarını korumak ona ifade verirken kötü muamele etmemeyi de kapsayan bir görevdir. Düşüncemize göre, CMK. 160. Maddesindeki görevlerini tamamlamadan şüpheliyi ifade vermeye çağırmak kötü muameledir. Bu hal, şüpheliyi kendi aleyhine tanıklık yapmaya zorlamak kabul edilmelidir. Bu da CMK. 45. ve 48. Maddelerinin ruhuna açık aykırılıktır.

Bu durumda CMK.2-g de tanımlanan ifade alma ve CMK.2/h de tanımlanan sorgu işlemi nasıl yapılmalı? CMK’nın bu konudaki düzenlemesi nasıl? CMK’ya uyulduğunda uygulama nasıl olmalı?

1. Madde 145 – (1) İfadesi alınacak veya sorgusu yapılacak kişi davetiye ile çağrılır; çağrılma nedeni açıkça belirtilir; gelmezse zorla getirileceği yazılır.

Yasaya göre yazılı davetiye zorunludur. Bu da yeterli değildir, çağrılma nedeni açıkça yazılmalıdır. Bunun önemi çok büyük, CMK. 147/f “Şüpheden kurtulması için somut delillerin toplanmasını isteyebileceği hatırlatılır ve kendisi aleyhine var olan şüphe nedenlerini ortadan kaldırmak ve lehine olan hususları ileri sürmek olanağı tanınır.” der. Bu hak şüpheliye polisin karşısında ve karakolda olduğu yarım saatlik sürede tanınmamaktadır. Bu maddeden anlaşılması gereken bu değildir. Eğer şüpheliye yasayı uygular ve davetiyeyi 145/1’e göre düzenlerseniz, o andan itibaren ifade vereceği saate kadar tanınan bir hak olarak ve CMK’nın ruhuna uygun bir hak tanıma olur. Aksi, yasada yazıyor olmasına rağmen bu hakların ‘uygulamada’ kullandırılmaması anlamına gelir.

Uygulamada davetiye PVSK. Madde 15 dayanağı ile daveti telefon ile yapmakta ve telefonda çağrı dışında hiçbir bilgi vermemektedir. Üstelik bu maddenin polise, Savcının verdiği talimat gereği şüpheliyi davet görevi ile ilgili olmadığı açıktır. Belki söze konu soruşturmada şüpheli ilişkisi bulunmayan ilgililer için kullanılabilecek bir yöntemdir, ama bu kimin umurunda…

2. Yazılı daveti alan şüpheli, davetiyede açıkça anlatılan çağrılma nedenini öğrenince, avukat yardımına başvurabilir, bu konuda vereceği ifadeyi ve şüpheden kurtulması için kendisine yardımı olacağını düşündüğü somut kanıtlarını da hazırlar ve ifade vermek üzere çağrılı olduğu yere avukatıyla birlikte gider.

3. Aleyhindeki suçlama ile ilgili vereceği ifadeyi, sözü kesilmeden ve söyledikleri değiştirilmeden ve özetlenmeden zapta geçirilmesini ister, zapta geçirilir ve sözü kesilmeden sonuna kadar ‘dinlenir’.

Av. Bülent Turhan Gündüz